Linja Vjenë–Bukuresht kësaj radhe ishte mundësia ime për
të parë Bukureshtin, megjithëse nuk ishte hera e parë që udhëtoja për në
Rumani. Papa Gjon Pali II në vitin 1999 e ka quajtur Rumaninë “urë midis
Lindjes dhe Perëndimit”. Me këtë shprehje në mendje po mundohesha të
grumbulloja përshtypje të tjera në favor të idesë që Rumania është një vend
europian.
Avioni gati për zbritje dhe kontakti i parë më gjithë atë
gjelbërim ma përforcoi idenë e Rumanisë europiane. Më kujtohet prej së vogli që
Shqipëria kishte shumë gjelbërim, i cili u përtha në tranzicion. Një paralele
tekanjoze mes Shqipërisë dhe Bukureshtit të gjelbër apo Holandës “kopsht
lulesh” ma largoi edhe më shumë vendin tim të përtharë e të rreshkur prej
Bukureshtit e Holandës–Europë. Paradoksalisht Shqipëria, nën këtë ide
tekanjoze, ishte më europiane gjatë komunizmit, dhe të njëjtën ndjesi pata dhe
për ndërtimet abuzive – 500 mijë pa leje ... përkundrejt Bukureshtit, që po
shquhej qartë në fazë zbritjeje dhe bashkë me të edhe organizimi harmonik e parcelat
e mbjella dhe të sistemuara. Nuk bëhej fjalë për ndërtime abuzive, konfirmuar
edhe nga sa më thanë më pas.
Ndjesia e mallit që pata për një qytet që nuk e kisha
shkelur kurrë, por që gjithsesi kishte statusin e folesë shpirtërore për shumë
shqiptarë, Lasgushi, Asdreni, Kuteli e sa intelektualë të tjerë, ishin dëshmia
e një emigracioni kulturor të shqiptarëve drejt Bukureshtit dhe diçka që kisha
lexuar më ra ndër mend: në mjediset kulturore parisiene të shekullit XIX,
Bukureshti quhej “Parisi i Vogël”. Edhe “Parisi i vogël” e ka “Harkun e
Triumfit” të vet, ndërtuar 100 vjet pas atij të Napoleonit në Paris! Për tek
Parisi i madh rruga ishte e gjatë dhe e shtrenjtë. Emigrantëve inteligjentë e
me botë shpirtërore të pasur u mjaftonte edhe “Parisi i Vogël”, pasi e
rëndësishme për ta ishte shpirti i qytetit që nuk u nënshtrohej përmasave
fizike.
Çaushesku, megjithëse i palexuar, kishte pasur
ndjeshmërinë të kujdesej më tej për të krijuar ngjashmëri të tjera mes “Parisit
të vogël” dhe Parisit. Në vitet ‘80-të, ai fillon të ndërtojë një godinë të
përmasave të mëdha, e dyta në botë për nga madhësia pas Pentagonit, dhe një
bulevard, i cili është ndërtuar me sakrifica të panumërta njerëzore dhe
ekonomike (u shkatërruan mjaft ndërtesa të vjetra dhe mijëra banorë u detyruan
të banonin në çadra për një kohë të gjatë). Rreth fundit të viteve ‘80-të ai
arriti të mbaronte bulevardin që është 3.5 km i gjatë, njëfarë “karshillëku”,
që paranojaku Çaushesku donte t’i bënte Parisit. Ioani, një student rumun, më
thotë se qëllimi ishte që t’ia kalonte gati dy herë Champs Elyseés që është
vetëm 1.9 km i gjatë. Ndërtesa e madhe ka një arkitekturë interesante dhe duket
se kërkon të ruajë “madhështinë e komunizmit”, por njëherazi ka diçka
parisiene. Mendoj se vetëm mendjet diktatoriale mund të ndërthurin të
pakrahasueshmet. Ndërtesa mbeti e papërfunduar, sepse komunizmi ra dhe ai mbeti
i vrarë me Helenën: ndoshta “kurbanë” të asaj ndërtese ...
Sot aty ndodhet parlamenti rumun dhe një sërë zyrash
administrative, por as parlamenti dhe as zyrat nuk i japin dot asaj ndërtese
gjigante një identitet dhe në fjalorin e përditshëm ajo ka mbetur si “Godina e
Çausheskut”.
Eksperimentet çoroditëse dhe tronditëse me arkitekturën
janë tipike diktatoriale; kam ndër mend përpjekjet e arkitektëve italianë për
të bërë “Sëpatën liktore” fashiste duke nisur nga Sheshi Skënderbej, përgjatë
bulevardit “Dëshmorët e Kombit” deri tek Universiteti me tehun e sëpatës (të
paktën në projekt) stadiumin e mëvonshëm “Qemal Stafa”.
Qëllimi i vizitës sime në Bukuresht ishte pjesëmarrja në
një takim të zëdhënësve të Konferencave Ipeshkvnore Europiane. Pjesë e
programit ishte edhe një vizitë në një ndërtesë që kishte shërbyer si “Qendër e
Shtypit Kombëtar” gjatë regjimit. Asokohe quhej “Casa Scantei” (“Shtëpia e shkëndijës”).
Në disa vende ish-komuniste ka një analogji interesante: Stalini u ka bërë
dhuratë monetare për një ndërtesë disa kryeqyteteve. P.sh. në Varshavë ai i ka
dhuruar qeverisë komuniste ndërtesën ku sot ndodhet muzeu antropologjik. Është
një ndërtesë madhështore dhe e hijshme. Edhe “Casa Scantei” në Bukuresht është
dhuratë e Stalinit për popullin rumun. Interesant është fakti se ai ka dhuruar
diçka që ka të bëjë me shtypin, “fjalën e lirë” në komunizëm, si për të thënë
se “fjala e lirë” është një dhuratë dhe ka aq vlerë sa dhuruesi i saj mendon se
duhet të ketë!
Një ndërtesë tipike komuniste, pa asnjë ndikim parisien,
është ajo e “Byrosë së Partisë”, që sot është godinë ministrore. Ajo ndodhet në
pjesën fundore të “Sheshit të Revolucionit”, aty ku nisi era e ndryshimit të
Lindjes. Mihai, student i shkencave politike, më tregon edhe vendin ku kanë
hipur për herë të fundit në helikopter Çaushesku me bashkëshorten Elenën para
se t’i dërgonin në vendin e pushkatimit. Ky shesh ka një copëz lirie që është
dhuratë për mua e për gati gjysmë miliard njerëz të robëruar të botës komuniste
lindore, që nga ky shesh morën guximin për të sfiduar frikën e kobshme
komuniste. Në vitin 1989, Rumania ishte kthyer në fjalë magjike dhe përdorej
fshehurazi midis ne studentëve. “Plasi në Rumani” – dhe nga shtretërit marinarë
kishim varur shpresat në atë shesh që nuk e kishim parë asnjëherë. Sot që jam
këtu, mes shiut dhe Ioanit që më shoqëron, admiroj një obelisk në mes të
sheshit, me një rrjetë hekuri të varur mbi të. Ioani më thotë se është simboli
i diktaturës dhe i frikës së mundur!
Ka kudo gjurmë të komunizmit në Bukuresht, por
respektohen për vlerën historike që kanë, megjithëse Rumania i ka thënë njëherë
e mirë lamtumirë komunizmit. Ka edhe nostalgjikë të komunizmit, por janë të
paktë. Këta të paktit kanë një mëdyshje të madhe për Brukselin, që është më e
fortë se nostalgjia e tyre për komunizmin. Ancuta, një grua rreth 75 vjeçe, ka
një bar-kafe të vogël dhe pohon se i ka për zemër shqiptarët. Ka njohur shumë
prej nesh, meqenëse gjatë komunizmit ka shërbyer në një mensë universitare. “Studentët shqiptarë ishin ndër më të
kulturuarit. Ajo që më ka habitur përherë tek ata ishte vetmia. Nuk kuptoja pse
ishin kaq të vetmuar. Dukej sikur kishin frikë. Edhe në mensë vinin shpesh vetëm.
Eh, ishte një kohë plot pasion, por mbaroi, si gjithçka në këtë botë!”
Kur e pyes nëse jetonte më mirë asokohe apo tani, më
thotë:
“Kjo është dilema:
më mirë këpucari Çaushesku apo burokratët e Brukselit? Këpucari na la zbathur,
ndërkohë që burokratët e Brukselit na urdhërojnë prej atje pa na e parë fytyrën
ndonjëherë. Na janë dashur 4 vite për të marrë leje që të gatuanim një qofte
tipike rumune me disa erëza tradicionale, sepse ata nuk na jepnin leje prej
frikës se mund të ishte e dëmshme për shëndetin!”
Sa u përket të rinjve rumunë (nisur nga përshtypjet që
m’u krijuan për aq kohë sa qëndrova atje), ndryshe nga një pjesë e
bashkëmoshatarëve shqiptarë, kanë një njohje të thellë për komunizmin dhe kjo
gjë i bën ata të ndihen më afër Europës dhe të kuptojnë të keqen e atij
regjimi. Rumania është mjaft afër Europës në të gjitha aspektet, por ajo që më
bën më tepër përshtypje ka të bëjë me faktin se Rumania mbetet prapë vetvetja.
Kur je në Bukuresht, je krejt i vetëdijshëm se je në Rumani, pasi fryma e kulturës
rumune, muzika, dyqanet, kinematë, teatrot, restorantet janë tipike rumune.
Kur konferenca e zëdhënësve të Konferencës Ipeshkvore
Europiane është drejt fundit, na vjen një ftesë nga Arqipeshkvi i Bukureshtit
për të marrë pjesë në një ceremoni lumturimi për një meshtar martir rumun, për
të cilin zyra e informacion të Arqipeshkvisë më thotë se “është me origjinë
shqiptare”! Quhet Vladimir Ghika. Ka vdekur nga të ftohtët në burgun famëkeq të
Jilava-s. Nga arkivi i dokumentacionit për lumnimin e tij shikoj me interes një
letër plot respekt e vlerësim që filozofi francez Zhak Mariten i kishte
dërguar.
Shkova në Bukuresht me linjën Tiranë – Vjenë – Bukuresht
dhe u ktheva nga ... Stambolli. Nuk më ndahen sheshet e lirisë!
