Në fillim të shekullit XX, kur Shqipëria ende nuk kishte fituar pavarësinë dhe ishte një tokë misterioze për shumë europianë, një sërë studiuesish, etnografësh dhe albanologësh nga vendet fqinje e më gjerë nisën ta eksploronin këtë vend të pasur me kulturë, histori dhe bukuri natyrore. Një prej tyre ishte Constantin N. Burileanu, një intelektual dhe studiues rumun, i cili vizitoi Shqipërinë në vitet 1904–1905, duke lënë pas një sërë mbresash të thella që sot na ndihmojnë të kuptojmë më mirë imazhin e Shqipërisë në sytë e një intelektuali të huaj.

Kush ishte Constantin Burileanu?

Constantin N. Burileanu (1865–1928) ishte një studiues, inxhinier ushtarak dhe personalitet i shquar rumun, me interesa të gjera në gjeografi, histori dhe kulturë. Ai është njohur jo vetëm për kontributin e tij në fushën ushtarake dhe teknike, por edhe për vëzhgimet e tij etnografike dhe kulturore në territoret ballkanike. Miqësia e tij me albanologun e njohur italian Antonio Baldacci ndikoi në zgjerimin e interesit të Burileanut për botën shqiptare, duke e shtyrë drejt një udhëtimi eksplorues në Shqipëri.

Udhëtimi në Shqipëri (1904–1905)

Gjatë qëndrimit të tij në Shqipëri, Burileanu udhëtoi në disa zona të vendit, përfshirë Korçën, Pogradecin dhe rajonet përreth, duke vëzhguar nga afër jetën e përditshme të shqiptarëve, strukturën e shoqërisë, zakonet dhe natyrën e paprekur që e karakterizonte këtë tokë.

Një nga momentet më të përmendura të këtij udhëtimi është ai kur Burileanu, duke zbritur nga Korça drejt Pogradecit, u mahnit nga pamja që iu shfaq përpara: Liqeni i Ohrit. I impresionuar nga bukuria e këtij peizazhi të rrallë, ai shkroi me emocion:

“Oh! Si ka mundësi që e gjithë Shqipëria nuk vjen të mblidhet këtu, në brigjet e liqenit!”

Kjo shprehje sintetizon në mënyrë poetike ndjesinë e përshkueshme që shkaktonte ky vend: një ndërthurje mes hijeshisë natyrore dhe një thirrjeje shpirtërore për vlerësimin e kësaj pasurie të rrallë.

Mbresa dhe ndikimi i vëzhgimeve të tij

Burileanu nuk ishte vetëm një turist i kuriozuar, por një vëzhgues i mprehtë. Ai i shikonte shqiptarët me admirim për qëndresën, mikpritjen dhe ndjenjën e fortë të identitetit kombëtar që ruhej edhe në kushte të vështira. Në shënimet e tij vihen re gjithashtu:

• Struktura tradicionale e familjes shqiptare, me rolin dominues të burrit, por edhe me respektin për të moshuarit;

• Dallimet krahinore, si ndërmjet jugut dhe veriut, të cilat i përshkruante me vëmendje dhe respekt;

• Trashëgimia kulturore dhe zakonet vendore, duke përfshirë edhe elementë të kulturës materiale, veshjeve dhe besimeve popullore.

Ai shprehej se shqiptarët kishin një identitet të kristalizuar, dhe shihte tek ata një potencial të fortë për t’u zhvilluar si komb më vete, një mendim që e ndante edhe Antonio Baldacci në shkrimet e tij.

Burime dhe rëndësia historike

Shënimet dhe reflektimet e Constantin Burileanut janë ruajtur dhe përmenden në disa studime moderne, ndër to edhe në punimet e publikuara në gjuhën franceze e rumune rreth perceptimit të Shqipërisë në udhëtime të huaja gjatë shek. XIX–XX (academia.edu). Ato mbeten një pasuri dokumentare për studiuesit e sotëm që kërkojnë të rindërtojnë imazhin e Shqipërisë në sytë e Evropës intelektuale përpara pavarësisë së vitit 1912.