Arumanishtja është e
njohur si Maqedo-Romëna ose Vllahishtia në shumë vende të tjera, arumanishtia ose armëneshcia është një gjuhë që hyn në grupin e gjuhëve romane të lindjes të folura në Ballkan. Ajo u formua pas romanizimit (latinizimit) të Ballkanit dhe ndan shumë veçori me Rumanishten, ka gramatikë dhe morfologji të ngjashme.
Pangjashmëria më e rëndësishme midis rumanishtes dhe arumanishtes është fjalori i cili në shkakun e formimit ka qenë influencuar rëndë nga fqinji i tij, gjuhët sllave. Ndërsa Arumanishtia ka huazuar shumë fjalë nga Gjuha Greke me të cilën ka qenë në lidhje/ kontakt
të ngushtë kudo në historinë e saj.
Në qoftë se
Rumanishtia dhe Arumanishtia janë dy gjuhë të ndryshme ose vetëm dialekte nga një gjuhë e njëjtë, kjo është akoma në debat, me gjithë se shumë gjuhëtare sot i konsiderojnë ato të jenë gjuhë të veçanta. Në Monte Negro aq mirë sa në Rumani, kanë emigruar disa arumunë nga Balkani pas shkatërrimit të vendbanimeve arumune në Voskopojë dhe
Gramostea.
Gjuha është një, ajo
ngjet me Rumanishten dhe ndryshimet më të mëdha të saj shtrihen në fjalor.
Gjenden më pak larg fjalët sllave në
Arumanisht sesa në Rumanisht dhe më shumë fjalë nga Gjuha Greke, kjo një refleks i kontaktit të afërt midis Gjuhës Arumune dhe asaj Greke kudo në
historinë e saj.
Ajo është konsideruar
në përgjithësi, njëherë e një kohë, ndërmjet 800 dhe 1200 vjet të shkuara/më
parë, Latinishtia Vulgare që flitej në Provincat
e Ballkanit në Perandorinë Romake të
çarë/të plasaritur, në 4 gjuhë: Dako-Rumanishtia, Arumanishtia, Meglena (Meglenita) dhe Istro-Romana.
Në të njëjtën kohë,
në kohën e plasaritjes/ çarjes, Latinishtia Vulgare Ballkanike (e quajtur Proto Romana)/Rumanishtia e Parë,
përmban ndonja 300 fjalë të zakonshme me
shqipen, të konsideruara
të jenë të origjinës
Dake dhe ndonja 70 huazime të Sllavishtes së vjetër, por jo fjalë të Gjuhës Hungareze. Influencat Greke janë më shumë të forta në Arumanishten
sesa në Gjuhët e tjera të Romanes Orientale/të Lindjes, veçanërisht se Arumanishtia përdor fjalë Greke dhe krijon fjalë të reja (neologjizma), ndërsa Rumanishtia bazohet më shumë në neologjizmat e saj në Italisht dhe Frengjisht.
Gjithashtu me ardhjen
e turqeve në Ballkan Arumanishtia afroi/mori disa fjalë turke/ turqizma. Akoma
kompozicioni leksikal mbetet kryesisht
Romana (Latina).
Gjenden dy dialekte të mëdhenj Arumune, të cilat janë quajtur sipas dy vendeve respective të ditëve të sotme, të vendosura në Shqipëri/Albania, dialekti i Voskopojës (nga qyteti i Voskopojës), i njohur si „Jerusalemi i Arumunëve”, dhe Gramostean (nga Gramostea) krahina e Gramozit (ne Shqipëri).
