George Emil Palade, një nga figurat më të shquara të shkencës moderne, mbetet sot simboli i gjenialitetit dhe përkushtimit. I lindur në Iași të Rumanisë më 1912, në një familje intelektualësh, Palade u formua në një ambient ku dijet dhe kultura kishin një peshë të veçantë. Babai i tij ishte profesor filozofie, ndërsa nëna mësuese, dhe që herët ai u orientua drejt botës së shkencës. Pas studimeve në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Bukureshtit, ku përfundoi doktoraturën në vitin 1940, Palade do të gjente shpejt pasionin e jetës së tij: studimin e qelizës, të njësisë më të vogël por jetike të organizmit.
Pas Luftës së Dytë Botërore, i zhgënjyer nga kufizimet dhe mungesa e resurseve në Rumaninë e kohës, Palade vendosi të emigrojë në Shtetet e Bashkuara. Kjo lëvizje do t’i ndryshonte rrënjësisht jetën dhe karrierën. Ai u bë pjesë e laboratorëve kërkimorë të Rockefeller University në New York, ku nisi të përdorte mikroskopinë elektronike për të depërtuar atje ku deri atëherë shkenca nuk kishte arritur: në brendësinë e qelizës. Më vonë, ai do të mbante poste akademike në Yale University dhe do të themelonte departamentin e biologjisë qelizore në University of California, San Diego, duke formuar breza të tërë shkencëtarësh.
Kontributet e Palade janë të një rëndësie themelore për biologjinë qelizore moderne. Ai identifikoi dhe përshkroi retikulumin endoplazmatik të ashpër, strukturë kyçe për sintezën e proteinave. Zbuloi ribozomet, të cilat shpesh mbajnë emrin “grimcat e Palade”, si fabrikat ku qeliza prodhon proteinat. Gjithashtu, përshkroi vesikulat e Palade, të cilat treguan se si proteinat transportohen dhe shpërndahen në qelizë. Përmes këtyre gjetjeve, Palade hapi një fushë të re studimesh, duke vendosur themelet e asaj që sot quajmë biologji qelizore. Falë punës së tij, shkenca kupton si funksionon trupi i njeriut në nivel mikroskopik.
Në vitin 1974, George Emil Palade u nderua me Çmimin Nobel për Fiziologji ose Mjekësi, së bashku me kolegët e tij Albert Claude dhe Christian de Duve. Motivacioni i Komitetit Nobel ishte “për zbulimet mbi organizimin strukturor dhe funksional të qelizës”. Ky çmim shënoi një moment historik për shkencën, por edhe për kombin rumun, pasi Palade mbetet i vetmi rumun që ka marrë ndonjëherë një Nobel në fushën e shkencave.
Në Shtetet e Bashkuara, Palade gëzoi vlerësimin më të lartë. Ai mori Medaljen Kombëtare të Shkencës në vitin 1986 nga presidenti Ronald Reagan dhe u zgjodh anëtar i shumë akademive prestigjioze. Ndërkohë në Rumani, për dekada emri i tij pothuajse u injorua, dhe vetëm pas viteve ’90 ai u pranua si akademik i Akademisë Rumune të Shkencave. Ky kontrast mes nderimit ndërkombëtar dhe harresës në atdhe mbetet një ironi e dhimbshme për historinë e shkencës rumune.
Trashëgimia e Palade është e gjallë sot në çdo laborator biologjie dhe mjekësie. Mjekësia molekulare, terapia gjenetike, inxhinieria e indeve, kërkimet mbi kancerin apo sëmundjet trashëgimore janë të gjitha degë që u ngritën mbi themelet e vendosura prej tij. Pa zbulimet e Palade, nuk do të kishim sot kuptimin e detajuar të proceseve qelizore që mundësojnë zhvillimin e terapisë së personalizuar apo të bioteknologjisë moderne.
George Emil Palade u nda nga jeta në vitin 2008, në moshën 96 vjeçare, në Kaliforni. Deri në fund ai mbeti një njeri modest, i përkushtuar kërkimit dhe formimit të brezave të rinj. Historia e tij dëshmon se gjenialiteti nuk ka kufij kombëtarë dhe se një mendje e jashtëzakonshme mund të ndryshojë rrjedhën e shkencës botërore. Palade nuk ishte thjesht një shkencëtar rumun, por një pionier global i biologjisë qelizore, një emër që meriton të kujtohet dhe të nderohet përjetësisht.
