Ese dixhitale shkruar nga Adina Popescu.

Përkthimi nga rumanishtja në shqip i esesë dhe fragmenteve nga Gersa Rrudha.

Pra, një paraardhësi im, Dedu ynë i parë, erdhi në Rumani në fund të shekullit të 18-të, në kohën e sundimit të Grigore Ghica ( Grigor Gjikës) , si një refugjat politik arumun nga Shqipëria.

Një pasardhës i djalit apo nipit të tij, Dimitrie Diamandi Dedu zotëronte ndërtesa dhe toka përreth urës Șerban Vodă. Ato quheshin "shtëpitë e Dedu". Ai kishte edhe një han në Bukuresht.

Por ai u miqësua me grekun Negroponte, i cili e bindi t'i ofronte një udhëtim. Greku u zhduk dhe Dedu ynë humbi një pjesë të madhe të pasurisë së tij.

Pastaj historia e familjes sime bëhet edhe më e ndërlikuar. Ata fitojnë e humbasin prona, duke përfshirë edhe lojërat me letra. Tezja Geta bëhet çupë nderi e mbretëreshës Maria, tezja Meme shkon në Paris, etj. Më në fund regjimi komunist dhe shtetëzimi i gjen ata tashmë të varfër dhe nostalgjikë për një epokë të shkuar dhe gjithçka që kam trashëguar nga kjo familje është vetëm kjo e kaluar e fragmentuar.

Në Shqipëri, takova disa komunitete arumune, në Tiranë, në Mëkat, një fshat afër Vlorës, në Korçë dhe rrugëtimi im përfundoi simbolikisht në Moscopole (Voskopojë), qyteti i humbur i arumunëve.

Për arumunët, ke ndjesinë se janë, në fakt, kudo, të shpërndarë në të gjithë territorin e Shqipërisë së sotme, gjithmonë mund të kesh habinë e këndshme që gjyshi apo gjyshja e shqiptarit që takon rastësisht në rrugë dhe me të cilin mund të shkëmbesh disa fjalë në anglisht janë, në fakt, arumunë.

Dialektin e kam dëgjuar për herë të parë në Shqipëri dhe disi më ka hyrë në sy. M’u duk si një lloj gjuhe e vjetër rumune, pa evolucion në kohë, por mbi të gjitha pa ndikime dhe ndërhyrje të jashtme. Ndoshta kështu do të kishim folur sikur të kishim qenë në një hapësirë ​​të izoluar gjuhësore, në një ishull të shkretë në mes të detit.

Një gjuhë jashtë kohe.

Po mbi të gjitha ajo ndjenjë e rehatshme sikur gjendesha  në shtëpi u intensifikua aq shumë sa nuk doja të largohesha nga Shqipëria, sepse tashmë ndihesha si në Rumani, një Rumani tjetër, ndoshta më të mirë, nëse i referohemi ndershmërisë së njerëzve dhe kësaj ndjenje absolute.

Një miqësi që më ndoqi kudo ku shkela në Shqipëri.

U ktheva në shtëpi dhe në mungesë të një ore dore mekanike që nuk e kisha trashëguar nga askush, koha përsëri m'u duk e fragmentuar e sikur i mungonte qëndrueshmëria, ashtu e thyer në copëza të vogla të cilat nuk mund t'i gjeja më.

 Iu ktheva librit tim për Aledoninë. Shqipëria më mungon çdo ditë. Nuk besoj më në rastësi, besoj se disa gjëra në këtë jetë janë vërtet të paracaktuara për ty.

Terra incognita – Toka e panjohur

Në jetë ndodhin disa gjëra që janë të paracaktuara, por në shumicën e rasteve ju nuk u jepni shumë rëndësi, ato thjesht  kalojnë pranë, pa ju prekur, pa ndikuar.

 Ka shenja që nuk i shihni më ose thjesht i quani rastësi. Gjatë izolimit pandemik, kur të gjithë ishin shtangur, unë u kyca në apartamentin tim të vogël në Bukuresht, duke porositur ushqim në internet dhe me dëshirë të madhe për një udhëtim në Ballkan që e kisha planifikuar përpara pandemisë.

Nuk ëndërroja  as Parisin, as Romën, më kishte marrë malli për Sarajevën dhe Beogradin, Detin e Zi të fqinjëve tanë bullgarë, duke imagjinuar se si do të ishte të jetoje për një kohë në Mal të Zi apo Shqipëri.

Duke qenë se Perëndimi nuk më tërheq më si mirazh, jam dashuruar në mënyrë të pandreqshme me vendet e Ballkanit, duke u përpjekur njëkohësisht të kuptoj historinë e tyre të ndërlikuar. Sepse është edhe historia jonë, ata janë të afërmit tanë përtej kodrës, duam apo s'duam, kjo është mëhalla në të cilën kemi lindur.

Kështu nisa të shkruaj një libër udhëtimesh në Aledonia, një vend imagjinar, i parëndësishëm në hartën e Evropës, që ka pak nga gjithçka, përfshirë traumat dhe mentalitetet tona të përbashkëta,  për të shpjeguar disi këtë ndjenjë të shtëpisë që e kam pothuajse kudo në Ballkan.

Kam ecur nëpër Aledonia gjatë gjithë pandemisë, vetëm kur na lejuan të udhëtonim përsëri. Papritmas u ndala, loja ime letrare e kishte humbur disi qëllimin.

Gati e kisha harruar Aledoninë kur mora vesh se do të shkoja në Shqipëri për projektin Traduki (projekt që mbështet me kushte rezidenciale në Europën Juglindore shkrimtarët dhe studiuesit e kulturës së Ballkanit).

Zbulova këtu një kryeqytet, i cili, ashtu si në librin tim, ishte pak larg nga deti dhe kishte një mal afër, jo shumë të lartë, ku mund të ngjiteshe me një teleferik.

 Topografia e vendit në historinë time ishte kryesisht kodrinore dhe vendi ishte i mbushur me liqene ku mund të peshkoje një lloj peshku që nuk gjendet askund tjetër.

Pllajat e Shqipërisë i kalova me mikrobusë të viteve '90, drekova buzë liqenit, në Belsh, por nuk mund të shijoja peshkun e rrallë që kapet vetëm në liqenin e Ohrit.

Në libër paratë e Aledonianëve i kam quajtur aleki dhe në Shqipëri mësova rastësisht që monedha vendase quhej lek.

Vendi im imagjinar nuk është anëtar i Bashkimit Evropian dhe në vitet ‘80 kaloi një regjim komunist që zgjati vetëm njëqind ditë, por që ndryshoi në mënyrë të pakthyeshme mentalitetin e banorëve të tij.

Por, siç mësova që në ditën e parë të udhëtimit tim, koha merr forma dhe vlera të tjera nëse matet me orën mekanike të trashëguar nga babai apo gjyshi, që në  një regjim totalitar ndikon shumë tek dikush, pavarësisht kohëzgjatjes së tij.

Në historinë time imagjinare, në Aledonia, Ernest Hemingway me sa duket kishte një shtëpi pushimi ku shkroi librin e tij të fundit, i cili nuk u botua kurrë. Epo, nuk e gjeta rezidencën e Hemingway në Shqipëri, përkundrazi gjeta lokalin Hemingway në Tiranë, dhe vendi ruan diçka nga shpirti i shkrimtarit amerikan që nuk kishte lidhje me Evropën Lindore.

Rastësi do më thoni.

Ju i keni dëgjuar të gjitha këto diku, nënvetëdija juaj po luan me ju. Megjithatë, mund të mos jetë rastësi që gjuha shqipe, nga e cila nuk kuptoja asgjë, më dukej aq e njohur, sikur të ishte një gjuhë që e flisja në një jetë tjetër ose në një ëndërr.

Dhe gjendja e qetësisë absolute që më shoqëroi gjatë gjithë qëndrimit tim në Shqipëri nuk ishte aspak rastësi. Jo, nuk isha në vizitën time të parë, ishte tashmë një vizitë e përsëritur, kisha qenë në Shqipëri shpirtërisht, shumë kohë përpara se të shkoja fizikisht atje.

Në rrugë

Në fund të qytetit ndodhet një stacion autobusi i madh që më kujton disi stacionin e autobusëve në Militari apo atë të Filaretit, por me përmasa të ndryshme.

 Një hapësirë ​​e mbushur me mikrobusë dhe autobusë, me të rinj të cilët shkojnë në zonat turistike të bregdetit, si Durrësi apo Saranda; autobusët dukeshin që ishin mbi 20 vite të vjetër e pa kondicionerë, dhe  niseshin me dhimbje e të ngarkuar deri në grykë drejt rretheve më të errëta të Shqipërisë.

 Shqipëria nuk ka një infrastrukturë hekurudhore funksionale, kështu që nëse nuk keni një makinë, mundësia  juaj e vetme për të lëvizur në këtë vend është kjo formë e transportit lokal, e ngrirë që nga një kohë tjetër. Ti mund ta dish kur largohesh nga diku, por kurrë nuk e di se kur mbërrin në destinacion.

Në orët e fundit të mëngjesit, kur vapa tashmë është e shtuar, përfaqësuesit e kompanive të transportit thërrasin destinacionet si të ishin premtim, thërrasin klientët dhe i drejtojnë drejt automjeteve  të parkuara që nuk nisen  derisa të gjitha sediljet të jenë zënë.

 Shoferët ulen nën hije, në barkun e autobusëve, në hapësirën e bagazhit, duke ngrënë apo duke fjetur në gjithë këtë kaos dhe për më tepër duke mos u dukur  të shqetësuar nga asgjë.

Kështu nisi pjesa më e madhe e udhëtimeve të mia nëpër Shqipëri. Kështu mësova me kalimin e kohës të kem durim, ujë dhe të paktën një byrek me gjizë për të shuar urinë.

 Udhëtova në një pozicion të parehatshëm ku gjithmonë njërën dorë e njërën këmbë e kisha të mpirë dhe me sy të ngulur në dritare, drejt Durrësit, drejt Krujës, drejt Gjirokastrës ose drejt Sarandës dhe në fund drejt Elbasanit dhe drejt Korçës, duke u nisur nga një stacion autobusi, për të mbërritur më pas në një stacion të një qyteti tjetër.

Çdo herë në mesin e udhëtarëve shqiptarë kishte edhe turistë të huaj. Zakonisht janë ata, të cilët mbajnë çanta shpine dhe që duket se janë në një vetmi të përjetshme, duke u endur nga një vend në tjetrin, pa ndonjë qëllim të veçantë, edhe pse në mendjen e tyre kanë plane dhe destinacione të përcaktuara: dy ditë  bredhin nëpër Shqipëri, dy të tjera nëpër Mal të Zi dhe  një ndalesë e shkurtër tranzit në Dubrovnik, pas së cilës ata marrin fluturimin për në shtëpitë e tyre.

 Më në fund, ngjyra e sandaleve m'u zbeh kur rrugët e bardha dhe me kalldrëm të Gjirokastrës  më njohën si të tyren. “Udhëtoni lehtë mesa duket”, më tha suedezi  me të cilin kisha shkëmbyer disa fjalë tre ditë më parë në Sarandë, duke parë çantën e vogël që kisha në shpinë.

Duke kaluar nëpër të gjitha këto rrugë dhe duke zbuluar kështu një vend të tërë, pyesja veten se si paraardhësi im, Dedu ynë i parë nga Shqipëria do të kish ardhur në Rumani, si do të kish kaluar ato 900 kilometrat që na ndajnë, kur rrugët në Ballkan ishin edhe më të këqija se tani. Sa ditë do t’i kish marrë e në çfarë bujtinash do të kish qëndruar  përgjatë këtij udhëtimi.  

Ndonëse ende nuk dija asgjë për të, ndjeja gjithmonë se po ecja në gjurmët e tij, ndonëse mes nesh dhe brezave të tërë që lindën e vdiqën ,ekzistonin më shumë se dy shekuj.

Një shqiptar transportoi me mikrobusin e tij disa shufra metalike me të cilat po ndërtonte shtëpinë e tij, nga Tirana në anën tjetër të vendit.

 Për t'u bërë vend në makinë, disa sedilje u hoqën dhe u ç’montuan, kurse disa të tjera  u përshtatën. Sapo u kthye në shtëpi në fshatin e tij në mal, shqiptari mori shufrat dhe u lumturua shumë.

Gjithashtu në mal u prish edhe fugoni, një nga ata të rinjtë me kondicioner.

U ndalëm te një lloj burimi i premtuar. Fillimisht menduam se ishte thjesht një ndalesë për të pirë  ujë me veti mrekullibërëse, por në fakt roli i ujit të transportuar në bombola nga shoferi ishte që të ftohej radiator i fugonit.

Çdo pasagjer shtesë, që merrej nga rruga, merrte me një gjest dashamirës nga shoferi një stol të palosshëm që vendosej midis rreshtit të sediljeve.

Po niseshim drejt Korcës dhe pasi dolëm nga malet, m’u zbulua para syve pamja e gjerë dhe blu e liqenit të Ohrit dhe cifti 70-vjecar pranë meje, njerëz të thjeshtë, me të cilët më kot isha përpjekur të bisedoja më parë se nuk dinin gjuhë tjetër përvec shqipes, më kundroi me një gëzim fëminor sikur të donte të më thoshte: a nuk kemi një vend të bukur ?!

Gruan e zuri gjumi, me kokën mbështetur mbi supin e bashkëshortit të saj dhe unë gjeta të njëjtën ndjenjë të ngrohtë paqeje dhe qetësie si ajo.