Henri Coandă, gjeniu rumun i njohur për “efektin Coandă” dhe vizionin e tij të parakohshëm, nuk u kufizua vetëm në aeronautikë. Në fillim të viteve ’70, ai propozoi një ide që sot do ta quanim pararendëse e Hyperloop-it: transport përmes tubave me presion/depresion, ku kapsulat do të lëviznin me fërkim shumë të ulët, duke synuar shpejtësi shumë të mëdha. Projekti nuk ishte një “tren elektrik klasik mbi shina”, por një sistem tubular me lëvizje të kapsulave – koncept që në kohën e vet dukej futurist.
Burime bashkëkohore rumune flasin për eksperimente të kryera në vitin 1971, fillimisht pranë Bukureshtit (CET-Sud) në një tub rreth 200 m me diametër afro 1 m, dhe më pas për ngritjen e një njësie testuese në Măneciu (qarku Prahova), e përmendur shpesh si “Departamenti Aerotubexpres”. Ky program kërkimor synonte të provonte realizueshmërinë e lëvizjes së kapsulave me ndihmën e diferencave të presionit të ajrit dhe me “pernë ajri” (air-cushion) për të minimizuar fërkimin. Dokumentet dytësore dhe dëshmitë nga forume inxhinierike e shtyp lokal e përshkruajnë këtë fazë si testim në shkallë të vogël – jo linjë funksionale me pasagjerë.
Sa i përket shpejtësisë 500 km/orë, ajo shfaqet në artikuj mediatikë si potencial teorik i sistemit tub-vakum (ose semi-vakum). Një brez më i ri burimesh pop-shkencore dhe lajmesh rikujton se Coandă dhe ekipi i tij e parashikonin që një zgjidhje me tub të mbyllur dhe fërkim të reduktuar mund të arrinte shpejtësi shumë më të larta se hekurudhat konvencionale. Mirëpo, nuk ka prova që testet rumune të viteve ’70 të kenë kapur shpejtësi të tilla; raporte jozyrtare përmendin shifra rreth 30 km/orë në prova demonstrative. Pra, 500 km/orë është vizion, jo rezultat i arritur.
Edhe destinacionet e përmendura në shtyp kërkojnë qartësim. Shumica e rrëfimeve serioze për Coandăn citojnë itinerarin Bukuresht–Ploiești (rreth 60 km) si kandidatin e parë për pasagjerë – me supozimin entuziast se rruga mund të bëhej në 6–10 minuta në një skenar të pjekur teknik. Rruga Bukuresht–Konstancë (rreth 225 km në vijë hekurudhore) dhe premtimi “30 minuta” i qarkulluar në disa video/artikuj viralë janë extrapolime mediatike, jo plan operacional i dokumentuar nga institucionet e kohës.
Në planin historik, Coandă në vitin 1970 rikthehet në Rumani dhe kontribuon në ngritjen e INCREST (Instituti Kombëtar për Krijim Shkencor e Teknik), duke ecur në disa pista kërkimi, përfshi aplikime të efektit Coandă dhe ide për transport tubular. Një referencë arkivore e përmend edhe një brevet rumun (mai 1970) për “procedurë dhe instalacion transporti pneumatik brenda një kanali”, gjë që përputhet me përshkrimet e konceptit. Megjithë entuziazmin, projekti nuk u shndërrua në infrastrukturë kombëtare, pjesërisht për kufizime teknike, kosto dhe kontekstin politik/ekonomik të dekadës.
GALERI FOTOGRAFISH
