Dita e Pavarësisë së Shqipërisë, 28 nëntori 1912, është ndër ngjarjet
kryesore të historisë shqiptare dhe pjesë e kalendarit më të
rëndësishëm kombëtar. Në fund të Luftërave Ballkanike, tokat shqiptare
ishin bërë fushëbetejë midis ushtrive osmane dhe atyre të shteteve
fqinje, ndërsa rreziku i copëtimit të tyre ishte i pranishëm në
bisedimet diplomatike të kohës. Në këto rrethana, udhëheqësit shqiptarë
vendosën të kërkojnë zgjidhje përmes një akti të qartë politik:
shpalljes së pavarësisë nga Perandoria Osmane.
Një nga figurat
qendrore të këtij procesi ishte Ismail Qemali, politikan dhe diplomat me
përvojë në administratën osmane, i cili gjatë vitit 1912 ndërmori një
sërë udhëtimesh në kryeqendrat europiane për të siguruar mbështetje për
çështjen shqiptare. Në shtator 1912, ai udhëtoi drejt Bukureshtit, ku u
takua me koloninë shqiptare në Rumani, një nga komunitetet më aktive të
diasporës shqiptare në Ballkan. Në këtë takim u diskutua nevoja për një
veprim të shpejtë politik dhe u miratua një rezolutë e parë që
artikulonte hapur synimin për pavarësi.
Bukureshti u bë kështu
një prej pikave nisëse të organizimit të aktit të pavarësisë, pasi aty
Ismail Qemali mblodhi intelektualë, atdhetarë dhe përfaqësues të
kolonisë shqiptare për të koordinuar hapat e mëtejshëm. Pas këtij
bashkimi, ai vazhdoi udhëtimin drejt Vjenës, ku zhvilloi kontakte me
diplomatë të Austro‑Hungarisë dhe të Fuqive të Mëdha për të siguruar
mbështetje ndërkombëtare për shtetin e ri shqiptar. Kjo fazë e punës
diplomatike shpjegon pse lidhja Shqipëri‑Rumani nuk ishte vetëm
kulturore, por edhe praktikisht politike në vitet e Pavarësisë.
Më
28 nëntor 1912, në Vlorë, u mblodhën 74–83 delegatë nga vise të
ndryshme shqiptare, të cilët formuan Kuvendin Kombëtar të Vlorës dhe nën
drejtimin e Ismail Qemalit shpallën pavarësinë e Shqipërisë. Në
shtëpinë e Xhemil Beut në qendër të qytetit u lexua akti i pavarësisë
dhe u ngrit flamuri kombëtar me shqiponjën dykrenore, duke shpallur
shkëputjen nga Perandoria Osmane. Kjo deklaratë, e njoftuar më pas në
shtypin europian, shënoi hyrjen zyrtare të Shqipërisë në skenën
ndërkombëtare si shtet i pavarur, edhe pse kufijtë përfundimtarë u
përcaktuan më vonë në Konferencën e Londrës.
Qeveria e Përkohshme
e Vlorës, e kryesuar nga Ismail Qemali, u formua pak ditë pas shpalljes
së pavarësisë dhe mori përsipër administrimin e territoreve nën
kontroll shqiptar, si dhe paraqitjen e çështjes shqiptare në forumet
diplomatike. Në fillim të vitit 1913, qeveria dërgoi memorandume dhe
delegacione në Konferencën e Ambasadorëve në Londër për të mbrojtur
kufijtë natyrorë të vendit dhe për të kërkuar njohjen ndërkombëtare. Në
këtë proces, kontaktet me qeveritë e shteteve mike, përfshirë Rumaninë,
kishin rëndësi për sigurimin e mbështetjes politike dhe financiare për
shtetin e ri.
Marrëdhëniet shqiptaro‑rumune kishin një histori të
mëhershme, pasi Bukureshti ishte qendër e rëndësishme e kolonisë
shqiptare që kontribuoi në botimin e librave, gazetave dhe teksteve në
gjuhën shqipe dhe në përhapjen e ideve kombëtare. Në vitin 1912, nën
drejtimin e Ismail Qemalit, në ambjentet e Grand Hotel Intercontinental në Bukuresht (aty ku edhe sot gjendet busti i Ismail Qemalit dhe nje dhome muze) u miratua
rezoluta e parë që përmendte haptazi pavarësinë e Shqipërisë, duke e
bërë qytetin rumun një nga vendet kyçe ku u formësua vendimi politik që
më pas u konkretizua në Vlorë. Kjo lidhje tregon se rruga drejt 28
nëntorit kaloi edhe nga mjediset intelektuale dhe politike rumune.
Burime
historike shqiptare dhe rumune përmendin se mbështetja rumune për
shtetin e ri shqiptar nuk ishte vetëm morale dhe diplomatike, por u
shpreh edhe në forma konkrete financiare, duke ndihmuar qeverinë e re të
konsolidonte funksionet e saj në kushtet e një realiteti të
paqëndrueshëm ballkanik. Në këtë kuadër, figura e monarkisë rumune
lidhet me fazat e para të përpjekjeve të shtetit shqiptar për të pasur
buxhet dhe strukturë të qëndrueshme qeveritare, në një kohë kur ekonomia
vendase ishte ende në fillimet e saj. Këto episode ilustrojnë se
kujtesa historike e Pavarësisë së Shqipërisë ka edhe një dimension
rumun, i cili shfaqet në diplomacinë dhe solidaritetin e asaj periudhe.
Sot,
28 nëntori shënohet si Dita e Pavarësisë së Shqipërisë dhe festohet çdo
vit me ceremoni shtetërore në Vlorë, në Tiranë dhe në qytete të tjera
shqiptare, si edhe nga komunitetet shqiptare në Rumani dhe kudo në botë.
Në kujtesën historike, kjo datë lidhet jo vetëm me ngritjen e flamurit
në Vlorë, por edhe me rrugëtimin e gjatë diplomatik dhe politik që kaloi
përmes Bukureshtit, Vjenës, Londrës dhe kryeqyteteve të tjera
europiane. Në këtë mënyrë, marrëdhënia Shqipëri‑Rumani mbetet pjesë e
pandarë e tregimit për lindjen e shtetit modern shqiptar.
